Уруг келдирлей берген болза...
Уруг 2—5 харлыг тургаш, делгереңгей домактың тургустунуп турар үезинде, хенертен коргуушкундан ийик бе, чурттап турар байдалының өскерли бергенинден ийик бе, өг-бүлеге удаа-дараа болуп турар конфликтилерниң түңнелинде келдирлей берип болур. Ынчангаш келдирлээшкинни анаа эвес логоневроз деп база адаар. Келдирлээри колдуунда хөлзээчел уругларга тыптып болур. Келдирлээшкин өйлеп-өйлеп оожургай берип, оон база каттап күштелип болур.
Ада-иени кичээндирер чүүлдер:
-
Уруг чугааланырда сөс мурнунга-ла артык үн адаар (а,ы,и);
-
Домактың эгезинде сөсту азы бир дугаар сөстуң слогун катаптаар;
-
Сөстүң, домактың ортузунда үзүктелиишкин кылыр;
-
Домакты эгелеп чадай бээр.
Келдирлээшкинни болдурбас, удур хемчеглер:
-
Уругну долгандыр турар кижилерниң чугаазы далаш чок, оожум, тода болур ужурлуг;
-
Өг-бүлениң байдалы, удаа-дараа болур алгыш-кырыш, аас-дыл багай салдар чедирер, ынчангаш, ону болдурбазы чугула;
-
Янзы-буру кемдээшкиннерден уругну камгалаар. Ылаңгыя психиктиг болгаш башка кемдээшкиннеринден;
-
Эмин эрттир хөй информация биле уругну «чүдүрбес»: уругнуң хар- назынынга дүүшпес хөй номнар номчувас, узун шүлүктер доктааттырбас, телевизор көөрүн чөшпээревес, кино, театр баарын база өйлээр.
Келдирлээшкин хенертен тывылган таварылгада дораан уругнуң психиказынга кемдээшкин (травма) чедирип турар чылдагаанын илередип тывар болза эки. Уруглар садынга тургаш келдирлей берген болза, садче уругну бардырбас (эвээш дизе-ле ийи ай хире бажыңга турар болза эки). Бажыңынга тургаш келдирлей берген болза, өг-бүлениң кежигүннери шупту күжүн мөөңнеп, уругга дузалажыр ужурлуг.
Логопедтин сумези:
-
уругнуң чурттап турар байдалын өскертир: хоорайга болза дачаже түр када көже берип болур, санаторий, пансионатка дыштандырып болур;
-
бодундан бичии дунмазын ада-иезинге хуннеп келдирлей берген болза, уругну холга көдүрүп, өпейлеп чассыдып, ооң уттундура берген ойнаарактарын ойнадып болур. Аргалыг болза алышкылар түр када аңгы чурттаар болза эки;
-
эмин эттир хөлзээшкинниг байдалдарны (уругну дувуредип, мунгарадып турар) болдурбас болза эки. Өөрүнчүг хөлзээшкин безин хоруглуг турар;
-
чаа ном көрген болза баштай чуруктарын көргеш, дараазында утказын чугаалап бээр;
-
конструктор, мозаика, лото, пластилин-биле хөй ойнаар болза эки. Бо оюннар уругну оожургадыр база салааларының шимчээшкиннерин сайзырадыр;
-
хөгжүмнүг үделгелиг шимчээшкиннер кылып, ырлаары база ажыктыг;
-
суг, элезин –биле оюннар уругнуң нерви системазын база быжыктырар. Уруглар шак- шагы биле сугга хеме салып, элезинден бажыңнар кылып ойнаксаар болгай.
-
уругну оожум бажың ажылынче хаара тудары чугула (аргыыр, даараар, чазаныр, өөктер аайлаар, тараа ылгаар дээн хевирлиг).
Уругну дүргени-биле невролог, психотерапевт эмчиге көргузери чугула. Эмнээшкинни уруг бүрүзүнге тускайлап таарыштырар ужурлуг. Чаңгыс аай эмнээшкинниң схемазы чок болур. Чамдык уругларны эмнер оожургадырының орнунга хөлзедип болур. Логопед башкының системажыткан кичээлдери база негеттинер.
Уруг 7-9-11-13 харлыында, кризис эртер үезинде (школаже өөренип кирип турда, башкылары өскерли бээрге, элээди, чалыы назын кирип турар үелерде) келдирлээшкин күштели берип болур. Бо таварылгаларда психоневролог, логопедтиң консультациязын алыры чугула.
Ада-иелерге сумелер:
-
Бир эвес уруг бир харлыынга чедир (бир хар соонда-даа) «дүн- биле хүннү солуп», удууру дыш чок, бичии-ле шимээн-дааштан оттуп кээр, удуп чыткаш, хенертен алгырып, коргуп тура халып кээр болза кичээнгейге алыңар, специалистерге чедиңер!
-
Урууңар чангыс черге олуртунмас, шимченгир, өске эштеринге шаптыктыг, уттуучал, организастыг эвес болза дүрген-не эмчиже баарын далажыңар! Дүвүрээзин хей-черге үнген-даа болза, эмин эртттир кысканы артык эвес болур.
-
Уругну бодунуң күжүнге бузурээрин быжыктырары – биле аңаа хамаарылгаңар позитивтиг угланыышкынныг болуңар. Ооң чедиишкиннерин кичээнгейге ап, онзалап демдеглеп мактап туруңар.
-
«Чок», «хоржок» деп сөстерни катаптавазын кызыдыңар.
-
Оожум, чымчак чугааланыңар. Алгырып дужаары, чугааланыры уругну хөлзедир.
-
Даалганы төндур күүседир кылдыр чугле чаңгыстап, тодаргай үе иштинде бериңер.
-
Аас-биле берген айтыышкынны быжыглаарда карак- биле идиг бээр чүүлдерни (стимулдарны) база ажыглаңар.
-
Кичээнгейин мөөңнээр оюннарже уругну деткиир. Чижээлээрге, кубиктер, конструкторлар, стол кырынга оюннар, чуруттунар, номчуттунар.
-
Хүн чурумун сагыыр. Чемненир, онаалга кылыр, удуур үези хүнден хүнче чаңгыс аай турар ужурлуг.
-
Уругну хөлүн эрттир хөлзетпези биле хөй улус чыылган черже аппарбас болза эки.
-
Уруг ойнаарда чангыс эштиг боор болза эки. Шуугаазынныг, хөлзенчиг уруглардан чайладыр.
-
Могап туруптарындан камгалап туруңар. Уруг эмин эрттир могап, шылай бээрге, бот –хыналдазы кудулаар, хөлзээшкини күштелир.
-
Артык энергияны чарыгдаарынга күш-культура ажыктыг: агаарлаар, маңнаар, гимнастика кылыр, эштиир дээш, оон-даа өске.
-
Бо аарыгга бодуңарны-даа, урууңарны-даа буруудатпаңар. «Бо байдал боду эрте бээр, уруг чайгаар боду эттине бээр» -деп, бодуңарны оожургатпаңар. Эмчилерниң, специалистерниң дузазы –биле чылдагаанын илередип тыпкаш, бир демниг аарыг-биле демисежиңер! |